کبد یکی از مهمترین ارگان های بدن بوده و مسئول اعمال مهم و مختلفی از جمله متابولیسم بدن می باشد و دائما نیز با مواد سمی و متابولیت های بسیاری مواجه است. بنابراین با تهدید های بسیاری از طرف داروها، مواد و میکروارگانیسم ها رو به رو است. داروهای محافظت کننده کبدی کمتر در دسترس بوده و بیماری های کبدی ناشی از عواملی همچون هپاتیت ویروسی و داروها نیز تا حدی شایع است. لذا اهمیت استفاده از گیاهان دارویی در درمان اختلالات کبدی مورد توجه می باشد(1). شربت شاترج بوعلی دارو ترکیب دو گیاه شاهتره و تمر هندی می باشد که در طب سنتی در درمان بیماری های کبدی توصیه شده است. گیاه شاهتره، گیاهی علفی با خواص تصفیه کننده خون، تب بر، منظم کننده کار کبد و مقوی معده است. قسمت هوایی این گیاه حاوی آلکالوئید، فلاونوئید، املاح، پتاسیم و فنل بوده که آثار فارماکولوژیکی آن مربوط به این دسته از مواد می باشد. ترکیبات فنلی آن دارای خاصیت رفع خارش های جلدی و اگزما بوده و وجود املاح باعث خاصیت مدری شاهتره است(2). این گیاه دارای اسید آلی قابل تبلور به نام فوماریک اسید و آلکالوئیدی به نام فومارین است که دارای خاصیت حفاظت کبدی می باشد(3). برگ های گیاه تمر هندی در کاهش التهاب زخم ها مفید و میوه آن ضد یرقان می باشد. برگ های آن برای درمان التهابات تورمی، کچلی و آبله به کار می رود. گل های آن برای درمان اختلالات ادراری و میوه رسیده آن اشتها آور، ملین و مقوی قلب است. دانه آن نیز جهت رفع مشکلات کبدی مفید می باشد(4). تمر هندی دارای خواص ضد توکسینی، ضد التهابی و ضد دردی می باشد و این اثرات به دلیل وجود ترکیبات مهمی از قبیل فلاونوئیدها، تانن و ترپنوئید ها می باشد(5).

در یک مطالعه حیوانی اثر عصاره هیدروالکلی شاهتره و سم تترا کلرید کربن بر روی سلول های کبدی موش صحرایی نر بررسی شد. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که عصاره هیدروالکلی شاهتره در محدوده غلظت 700 میکروگرم بر میلی لیتر تا 5/3 میلی گرم بر میلی لیتر اثر حفاظتی بر سلول های کبدی در برابر سم تترا کلرید کربن دارد(1).

در یک کارآزمایی بالینی، اثر عصاره الکلي گياه شاهتره در درمان بيماري اگزمای دست بررسی شد. در این مطالعه بيماران به طور تصادفي به دو گروه آزمودني و شاهد تقسيم شدند که گروه آزمودني، کرم 4 درصد عصاره الکلي شاهتره و گروه شاهد، دارونمايي که فاقد عصاره بود را دريافت نموده و دو بار در روز به مدت چهار هفته آن را مصرف نمودند. بررسي نمره شاخص اندازه گيري وسعت اگزما و شدت آن نشان داد که نمره اين شاخص قبل و دو هفته بعد از درمان در بين دو گروه از نظر آماري معنادار است و عصاره الکلي گياه شاهتره در درمان بيماران مبتلا به اگزماي پوستي مزمن دست، مفید است(6).

در یک مطالعه حیوانی، اثر عصاره اتانولی تمر هندی در درمان آسیب کبدی بر روی 5 گروه 6 تایی موش صحرایی تیمار شده با تتراکلرید کربن بررسی گردید. گروه اول به عنوان شاهد با یک میلی لیتر بر کیلوگرم در روز نرمال سالین، گروه دوم به عنوان کنترل منفی با تتراکلرید کربن، گروه سوم دریافت کننده عصاره اتانولی تمر هندی به میزان 150 میلی لیتر بر کیلوگرم در روز به همراه تتراکلرید کربن، گروه چهارم دریافت کننده داروی استاندارد سیلیمارین به همراه تتراکلرید کربن و گروه پنجم دریافت کننده عصاره اتانولی تمر هندی به میزان 150 میلی لیتر بر کیلوگرم در روز به تنهایی در نظر گرفته شد. پس از 5 روز بررسی آنزیم های کبدی، پارامترهای هماتولوژیک، پارامترهای آلبومین و بیلی روبین و پروتئین تام، نتایج نشان داد که عصاره اتانولی تمر هندی صدمات ناشی از CCl4 را با کاهش سطح ALT، AST، ALP و کاهش سطح بیلی روبین بهبود می بخشد. همچنین این مطالعه نشان دهنده اثرات هپاتوپروتکتیو عصاره تمر هندی می باشد(7).